Huissen-Zand was ooit een dorp binnen de stadsgrenzen, compleet met eigen school, parochie, (bloeiend) verenigingsleven, voetbalclub, winkels en minstens vier cafés. Sinds het Binnenveld de kloof tussen Huissen-stad en het Buitengebied heeft gedicht, is ‘t Zand meer een wijk dan het ooit is geweest. Het dorpsgevoel is echter gebleven en niet uit te wissen omdat ze is gebouwd op een geschiedenis waarin bewoners gewoon zijn om in een kleine gemeenschap samen te leven, naar elkaar om te zien en waar mogelijk samen te werken voor het gezamenlijk belang.
‘t Zand – de naam laat aan duidelijkheid niets te wensen over. De zuidelijke punt van Huissen is voor de bedijking, zo’n zeshonderdvijftig jaar geleden, veelvuldig overspoeld door Rijnwater. De oeverwallen werden herhaaldelijk doorbroken en telkens spoelde er een nieuwe laag zand over de rivierklei. En ook tussen 1327 en 1769 werden bij talloze dijkdoorbraken nieuwe zandlagen aangebracht. Heel lang was het onland, slechts goed voor de lepralijders en voor het voltrekken van doodvonnissen. Galgenplek heette het terrein.
In de zeventiende eeuw kwam in Nederland de verbouw van tabak op gang. De Huissense grond leende zich uitstekend voor de verbouw van dit gewas en ook het feit dat tabaksbouw arbeidsintensief was, maakte van het tabak een aantrekkelijk product om te verbouwen. Tegelijkertijd verkeerde de stad Huissen in schreeuwende geldnood waardoor de magistraat van Huissen besloot tot de verkoop van ‘t Zand. Tussen 1669 en 1692 werden door de stad meer dan 100 hoven verkocht, waarop ongetwijfeld vrijwel altijd tabak werd verbouwd.
Ruim 200 jaar was de tabaksbouw de voornaamste bron van inkomsten op ‘t Zand. Rond 1850 was Huissen met 50 hectare van deze teelt bebouwd. Hiervan moet het grootste deel het buitengebied zijn geweest met daarop een hardwerkende, maar altijd arme bevolking, want veel kunnen de tabakshoven niet hebben opgebracht. Aan de tabaksbouw kwam een einde in het laatste kwart van de negentiende eeuw. De import van goede tabak uit Nederlandsch Indië zorgde ervoor dat de inheemse tabak onverkoopbaar werd. Daarom verdween in betrekkelijk korte tijd het product vrijwel geheel van de Zandse grond. Gelukkig voor de Zandse tabaksboeren zou de tuinbouw een gunstig alternatief bieden.
De overschakeling van de tabaksteelt naar de tuinbouw bracht weinig problemen met zich mee, omdat de Huissense bodem en afwatering zich uitstekend leenden voor de tuinbouw. Huissen ontwikkelde zich al snel van tabakscentrum naar een tuinbouwgebied van de eerste rang, dat eerste kwaliteit producten leverde aan binnen‑ en later ook aan het buitenland, zoals het Duitse Ruhrgebied. Het was ook in deze periode dat het eerste zgn. “platte glas” verscheen, ook wel “Lentse ramen ” genoemd, wat tevens de start was voor de later zo succesvolle glascultuur in Huissen. Rond 1910 verscheen in Huissen het eerste “staande glas” de zgn. “druivenkassen.” Daarmee werd de eerste stap gezet naar de succesvolle glastuinbouw dat ‘t Zand jarenlang heeft getypeerd.
‘t Zand, ooit de troosteloze Galgenplek, groeide in het begin van de vorige eeuw uit tot een stevige en succesvolle (glas)tuinbouwgemeenschap. De tuinders kenden elkaar, keken naar elkaar om en werkten samen waar nodig. Het was deze saamhorigheid die ervoor zorgde dat na de verwoestingen van de tweede wereldoorlog bewoners hun krachten verenigden en met elkaar aan de slag gingen om de wijk weer op te bouwen. In deze periode ontstond ook het verenigingsleven in de wijk. Bewoners wensten plekken waar ze elkaar konden ontmoeten, samen konden spelen en ontspannen. Voetbalvereniging Jonge Kracht werd opgericht in 1945 en al snel volgden andere verenigingen, zoals de duiven-, handbal-, wandel-, toneel-, muziek- en Oranjevereniging.
Het Binnenveld speelt vanaf de jaren 70 een belangrijke rol. In aanvang was dit een agrarisch gebied met vooral veel fruitteelt. Op het Binnenveld was de regionale tuinbouwveiling gehuisvest waar alle agrarische bedrijven uit Huissen en de regio hun groenten, fruit en bloemen naartoe brachten. Van daaruit gingen deze producten het land en de wereld over. Het Koelhuis is een overblijfsel van deze veiling en werd destijds ook daadwerkelijk als “Koelhuis” gebruikt. Alle bederfelijke waar werd hierin opgeslagen voor korte of langere tijd. Inmiddels is het tot maatschappelijk vastgoed getransformeerd en wordt het gebruikt door vooral denksportverenigingen, zoals de dam-, schaak- en bridgeverenigingen. De damvereniging behoort tot de top van Nederland. Zij is al vele malen kampioen van Nederland geweest en de hele Huissense bevolking is er trots op. Naast de denksportverenigingen hebben ook andere sportclubs hun thuis in het Koelhuis, zoals de tafeltennisvereniging.
Behalve de tuinbouwveiling was ook de Lagere Land- en Tuinbouwschool gevestigd op het Binnenveld. Hier werden de, voornamelijk, jongens uit Huissen voorbereid op een bestaan in de groente-, fruit- of bloementeelt, vaak als zelfstandig ondernemer. Het schoolgebouw is later getransformeerd naar Jeugd- en Jongerencentrum De Bussel. De jeugd uit Huissen heeft zich hier sociaal en cultureel ontwikkeld.
Een ander fenomeen op Het Binnenveld was Hotel Café De Laak, vooral bekend om de carnavalsfeesten en dan met name het “Ouwe Wievenbal”. Menig Huissenaar heeft het demasqué ervaren als een totale verrassing. Het bedrijf Van Vorselen was lange tijd een ijkpunt in de wijk. Met name de tuinders in Huissen en omgeving kochten hier hun tuinbouwbenodigdheden, maar ook de ‘gewone’ Huissenaar vond in Van Vorselen de plek om tuinbenodigdheden te kopen. Heden ten dage is de wijk Het Binnenveld een relatief nieuwe wijk waar ook veel ruimte is gemaakt voor senioren en mensen met een beperking. Appartementen, ruime eengezinswoningen en veel koopwoningen, met daaromheen veel groen en speeltuinen voor de kinderen maken van Het Binnenveld een mooie wijk om in te wonen.
Het Buitengebied van Huissen kenmerkt zich door een afwisselend landschap van open weiden, boomgaarden, houtwallen, woonpercelen en kassen. Veel kassen voor de glastuinbouw in dit gebied zijn in verval geraakt en het buitengebied verrommelt op sommige plekken stevig. Om die reden zijn de zogenaamde functieveranderingstrajecten ontwikkeld. Oude, vervallen kassen verdwijnen en verschillende soorten woningen komen ervoor terug.
De komende jaren is de verwachting dat er tussen de 30 en 40 woningen komen. Hiervoor is een ontwikkelingsplan vastgesteld met eisen voor de beeldkwaliteit en duurzaamheid van het gebied. Het voorstel is, om in het bouwplan Driegaarden gedurende 3 fasen ongeveer 500 woningen te laten bouwen. Door deze ontwikkelingen zal het aangezicht van ’t Zand zal in de komende tien jaar dan ook aanzienlijk veranderen.
De wijk ’t Zand Binnen-Buiten omvat het buitengebied tot de Hoeve, ’t Zandse Vierkant, Tabakshof, het Binnenveld, ’t Pannenhuis, Agropark, omgeving Polseweg en Driegaarden.
